Verslag excursie Spaarndam en Boesingheliede op 17 september 2019
Het programma van deze dag bestond uit de volgende onderdelen:
- Rondvaart (als eerste onderdeel vanwege verwacht slecht weer)
- Presentatie historie Rijnlandhuis
- Rondleiding Spaarndam
- Barbecue in Boesingheliede
Aantal aanwezige personen: 18 waarbij dient te worden vermeld dat de evenementencommissie wegens ziekte/herstel van William bestond uit Henk en Arij. Henk moest helaas wegens de voorbereidingen van de barbecue het Spaarndam gedeelte missen. Om 13.00 werden wij ontvangen door een vertegenwoordiging van de Historische Werkgroep Spaarndam en werd onder het genot van koffie en het inmiddels beroemde saucijzenbroodje het programma doorgenomen.
Algemeen
Spaarndam is in 1285 ontstaan toen er in opdracht van Floris V een dam werd aangelegd in de Spaarne na enkele dramatische overstromingen. Er zijn daarna nog vele dijkdoorbraken geweest, de laatste in 1692. Na de drooglegging van het Haarlemmermeer, de aanleg van het Noordzeekanaal en de div inpolderingen is er nu een veel veiliger situatie ontstaan.
Spaarndam heeft de status van monument en tot voor kort was visvangst/visverwerking (paling) een voorname bron van inkomsten. De fa. Balm was een begrip in de regio. Door middel van twee sluizen is er verbinding met het Noordzeekanaal. De belangrijkste is de Grote Sluis waar cruiseschepen en vrachtschepen ruim in passen. Deze sluis is in 1897 verbreed en daarna nog een aantal keren gerenoveerd. De andere sluis (Kolksluis) is veel kleiner en wordt alleen in het zomerseizoen gebruikt voor de pleziervaart. De gemeentegrens loopt dwars door het dorp. Een gedeelte hoort bij Haarlem en het andere gedeelte valt sinds 1 jan 2019 onder Haarlemmermeer.
Rondvaart
Vanwege de wind werd het programma ingekort en op een platbodem maakten wij een tocht over de “Mooie Nel”, het meer aan de andere kant van de dijk dat doorloopt tot de Kagerplassen en nog verder en natuurlijk ook via het Spaarne naar Haarlem leidt. Wij kregen een goed zicht op de nieuwbouwwijk Spaarne Buiten (320 huizen in originele stijl), op Ford Zuid een gedeelte van de Amsterdamse waterlinie, op de jachthaven en keerden na een half uurtje weer terug.
Historie Rijnlandhuis
(uitleg wordt gegeven door bestuurslid Werkgroep, tevens historica)
De officiele, chiquere naam van dit complex is ‘gemeenlandshuis’, genoemd naar Het Gemeenland van Rijnland, nu het Hoogheemraadschap van Rijnland gevestigd te Leiden. De oorsprong van dit waterschap gaat terug naar de Middeleeuwen toen Spaarne en het IJ in open verbinding stonden met de Zuiderzee. (Het huidige waterschap Rijnland strekt zich uit van Halfweg tot Gouda en van IJmuiden tot Wassenaar). Na afdamming van het Spaarne houden de heemraden (rijke en machtige bewoners) samen met de dijkgraaf toezicht op de conditie van de dam en de sluizen. De eerste bebouwing op deze locatie stamt van 1550. (boerderij) In 1627 wordt een fors gebouw neergezet met als functie woonhuis voor de opzichters en vergaderplaats voor de dijkgraaf en de hoogheemraden van Rijnland. Later komen hier werkplaatsen bij. Na de bouw van de alternatieve vergaderlokatie Huis Zwanenburg in Halfweg in 1648 wordt Spaarndam minder populair en in 1728 worden een aantal gebouwen afgebroken en ontstaat de huidige vorm van het huis met div schuren voor opslag materieel zoals kettingen, hout en een werkplaats waar onderhoudswerkzaamheden kunnen worden verricht. – Architect van het Rijnlandshuis is dezelfde als van Huis Zwaneburg = Pieter Post.
Bij dreigende overstromingen werd een klok in de toren geluid om het (vrijwillige) dijkleger te alarmeren. Een klok uit de begintijd is nu nog steeds aanwezig.
De laatste dijkgraaf heeft hier gewoond tot 2009 en momenteel wordt de woning verhuurd. De bezichtiging van het Rijnlandhuis eindigde in de grote vergaderzaal waar dijkgraaf en hoogheemraden vergaderden. Goed gebruik was dat ieder zijn eigen kristallen glas had (de Hensbeker) waarmee een dronk werd uitgebracht op het ‘bestendig welzijn van het waterschap’ Men kan aannemen dat dit glas vaak werd geheven. De communicatie met hoofdkantoor in Leiden verliep destijds met postduiven. Het originele duivengat en -duivenhok zijn nog in oude staat aanwezig.
De belangrijkste bewoner van het Rijnlandhuis was Nicolaas Cruquius(1678-1754) die in 1733 in dienst treedt van het Hoogheemraadschap Rijnland als opziener en zijn intrek neemt in het Rijnlandhuis. Cruquius had daarvoor medicijnen gestudeerd bij Boerhave in Leiden, was landmeter en had een fascinatie voor meteorologie en voor het meten van alles, inclusief zijn eigen hoeveelheid urine. Hij veronderstelde een verband tussen ziektes en klimaat. Hij wordt beschouwd als de grondlegger van de weerkundige metingen en ontwikkelde daarnaast een waterstaatsplan voor het droog houden van lager gelegen gebieden.
NB Betje Wolff en Aagje Deken zijn hier een tijd als gast aanwezig geweest.
Rondleiding Spaarndam
Wij kregen een korte rondleiding door het pittoreske dorp, hoorden enkele lokale anecdotes, zagen het schutten van een paar grote schepen in de Grote Sluis en eindigden bij het bronzen beeldje van Hansje Brinkers. In het opschrift van dit beeldje, onthuld door prinses Margriet in 1950, wordt gesproken van “een knaap” die het achterland heeft behoed voor overstroming door zijn vinger in het gat van de dijk te houden. Dit omdat Hansje Brinkers een verzonnen figuur is die voorkomt in een boek van de Amerikaanse schrijfster Mary Mapes Dodge en op die manier zodanig bekend is geworden dat er jaarlijks vele buitenlanders hier komen kijken. En dat is dan ook de voornaamste reden geweest voor het plaatsen van dit beeldje.
NB Er zijn in Nederland in totaal drie beelden van Hansje Brinkers, maar men beschouwt in Spaarndam ‘hun’ beeldje als de enige echte. Zo is het ook natuurlijk.
Rond 4 uur nemen we afscheid van onze gidsen en vertrekken richting Boesingheliede.
Barbecue Boesingheliede
In december 2018 waren wij al eens te gast in de prachtige boerderij waar wij deze keer onze barbecue hadden. Al snel bleek waar Henk z’n tijd aan had besteed terwijl de rest in Spaarndam was want wij werden verrast met een schitterende, geheel verzorgde barbecue met een keur aan hapjes, drankjes en een mooie selectie vleessoorten. De drankjes werden aangeboden door de jarigen Gerard v Beurden, Pieter vd Berg en Joop Hornsveld. Waarvoor dank namens de aanwezigen. Rond 19.00 uur sloten we deze gevarieerde dag af en vertrok iedereen tevreden.
Veel dank aan de evenementencommissie voor het verzorgen van een geweldige dag!